Nieuwe armoedebarometer (2023): armoede stagneert, maar verdiept en verbreedt.

Armoede stagneert, maar verdiept en verbreedt. Selectieve maatregelen die mensen in armoede ondersteunen werken, maatregelen vanuit het individuele schuldmodel werken niet. Solidariteit en herverdeling zijn de enige antwoorden voor een leefbare samenleving.

Decenniumdoelen, het platform van armoedeorganisaties, vakbonden, mutualiteiten en het brede Vlaamse middenveld, analyseert elk jaar de armoedecijfers. Veldwerkers en armoedeverenigingen, vrijwilligers van de voedselbanken vullen de cijfers aan met verhalen over het leven van mensen in armoede. Vandaag staan we voor een cruciale keuze. Een keuze voor meer of minder gelijkheid, voor meer of minder armoede, voor de erkenning van sociale grondrechten. De nasleep van corona, de energiecrisis, de inflatie, de sociale en
economische onzekerheid en de aanstormende klimaatcrisis verplicht de samenleving te kiezen voor solidariteit en herverdeling, als de enige juiste antwoorden voor een leefbare samenleving.

2022, de periode waarover de Armoedebarometer 2023 spreekt, was een woelig jaar. Zo hebben bijzondere ontwikkelingen zoals de energiecrisis ten gevolge van de oorlog in Oekraïne een zware invloed gehad op mensen in armoede. De inflatie steeg naar een historische hoogte (10,3%). Niet alleen de energieprijzen, maar ook de prijzen voor basisconsumptie swingden de pan uit. Ook de huurprijzen, de tarieven voor de NMBS en DeLijn enzovoort namen fors toe. Hierdoor kregen heel wat (nieuwe) kwetsbare mensen het moeilijk.

Het aantal mensen onder de armoededrempel stagneerde in 2022 (7,7 % of circa 510.000 Vlamingen), maar tegelijk werd de armoedekloof dieper. Het ‘mediaaninkomen’ van mensen onder de armoededrempel was 18,2% verwijderd van de eigenlijke armoedegrens, een sterk stijging ten opzichte van 2021 (15%). Mensen in armoede hadden het dus opmerkelijk moeilijker dan de voorbije jaren.

Tegelijk is er een grote groep (7,5% of een half miljoen) mensen die flirt met de armoededrempel, met een inkomen tussen 60% en 70% van het mediaaninkomen. In de eerste helft van 2022 werden OCMW’ s overspoeld met energievragen en daarnaast namen ook het aantal hulpaanvragen voor schuldbemiddeling, financiële hulp en voedselhulp aanzienlijk toe. Opvallend vele nieuwe profielen wendden zich ook voor het eerst bij het OCMW.

Ook de gerechtsdeurwaarders zagen in 2022 een geheel nieuw profiel van schuldenaars opduiken: de werkende tweeverdieners. De jaargegevens van de voedselbanken tonen een nooit geziene toename van het aantal begunstigden. In alle Vlaamse provincies zagen de voedselbanken een gemiddelde toename van 13 – 23% gebruikers, waarvan 4 op 10 jonger was dan 24 jaar. Er werden tijdens de jaarlijkse daklozentelling in oktober niet alleen meer daklozen geteld, maar er waren ook opvallend meer alleenstaande moeders en gezinnen met kinderen onder de daklozen.

Gerichte maatregelen zoals het sociaal energietarief en de verhoging van de sociale minima bovenop de index en de welvaartsenveloppe, hadden een duidelijk positief effect op de situatie van mensen in armoede. De sociale minima kwamen iets dichter bij de armoedegrens. Deze maatregelen moeten dan ook verdergezet worden. Decenniumdoelen herhaalt hierbij zijn eis om alle inkomens boven de armoedegrens te tillen. Het
gebruik van referentiebudgetten via de REMI-tool kan bovendien tonen waar de sociale minima nog tekort schieten om mensen een waardig leven te laten leiden.

Daarnaast moet het beleid ook structureel investeren in heel wat ondersteunende hulp -en dienstverlening. De hoge kosten in het onderwijs, het tekort aan betaalbare kinderopvang en toegankelijke gezondheidszorg, hetgebrek aan maatwerk in de begeleiding naar werk, het tekort aan werkbaar werk, de afwezigheid van een ambitieus plan voor sociaal wonen, tonen waar het beleid in een hogere versnelling moet gaan.

In plaats van een doelgericht ondersteuningsbeleid zien we vandaag een sterke beleidstendens van voorwaardelijkheid en van culpabiliseren (stigmatisering, strenge voorwaarden en sancties) waarbij steeds meer de kwetsbare groepen (langdurig zieken, werklozen, mensen met een leefloon tot en met huisvrouwen) worden geviseerd. Hierdoor wordt de samenleving opgesplitst in een polariserende ‘wij’ (die het goed hebben)
en een ‘zij’ (die er niet bij horen). Dergelijk beleid werkt duidelijk niet om armoede te bestrijden.

In contrast met de armoedecijfers behoren de Belgen volgens Zwitserse banken naar mediaaninkomen bij de rijksten ter wereld. Maar of België ook kampioen zou zijn in vermogensgelijkheid behoort tot het rijk der fabelen. Er is wel degelijk geld genoeg voor een meer gelijke samenleving waar iedereen deel van uitmaakt. Maar dan moeten er wel keuzes gemaakt worden voor herverdeling en voor gerichte maatregelen, voor een
samenleving met minder ongelijkheid en met meer kansen voor mensen in armoede die nu te weinig kansen krijgen. Armoede bestrijden is de hele samenleving warmer maken.

Decenniumdoelen wil daarom:

• Alle inkomens boven de armoedegrens. Het kindergeld moet welvaartsvast gemaakt worden en de sociale toeslagen moeten naar omhoog.
• Begeleiding naar werk op maat van mensen in armoede. Uitbreiding met minstens 10.000 arbeidsplaatsen van de sociale economie in de komende 10 jaar.
• Minstens 7.500 extra sociale woningen erbij per jaar. 14% sociale woningen moet de
  beleidsdoelstelling worden. Structureel maken van het sociaal energietarief voor mensen onder de armoededrempel en invoering van een getrapt systeem voor mensen met een inkomen net boven de armoedegrens.
• Betaalbare gezondheidszorg voor iedereen, onder meer door een veralgemeende toepassing van de derdebetalersregeling en door outreachend werk.
• Invoering van de maximumfactuur voor het secundair onderwijs en effectieve maatregelen om de kosten van het basisonderwijs in de praktijk drastisch te doen dalen.
• Doortastend optreden tegen racisme en discriminatie

Lees de Armoedebarometer 2023